Ansiklopedik edebiyat terimleri sözlüğü

Okan Koç’un kitap kritiği

Turan Karataş tarafından büyük bir emek verilerek hazırlanan Ansiklopedik Edebiyat Terimleri Sözlüğü yeni yüzüyle okurların beğenisine sunuldu. Yeni yüzüyle dememiz yalnızca yeni bir basım oluşuyla ilgili değildir. Yazarın da girişte belirttiğine göre daha önceki baskılarda yer verilmemiş yaklaşık atmış bir terim ilave edilmiş, ilave edilen terimlerin bir kısmının başta edebiyat çevreleri olmak üzere tam olarak henüz bir net tanımının yapılmadığı, tartışıldığı, kullanımının yerleşmediği de düşünüldüğünde sözlüğün okura bir pencere araladığını söyleyebiliriz. Bugün, internet ortamında birçok bilginin birbirine karıştığı, kirliliğin yaşandığı bir çağda güvenilecek kaynaklara daha çok ihtiyaç duyulmaktadır. ‘Neye atıf yapacağız, doğrusunu nereden öğrenebiliriz?’ gibi sorular araştırmacılar açısından önemlidir. Bu anlamda sözlüklerin önemli bir iddia taşıdıklarını söylemek abartı olmasa gerek. ‘Benim bu konuda söyleyeceğim var’ demektir sözlük yazmak.

Bir sözlükte hangi kavramların yer alıp almayacağından, yer verilen kavramların ne kadar açıklanacağına kadar birçok mesele sözlük hazırlayanın önünde durur.  Turan Karataş’ın bu noktadaki tavrını şöyle özetlemek mümkündür: Konunun anlaşılması için yeri geldikçe başka kaynaklara -bunlar içerisinde sözlükler, çeşitli kitaplar, makalelere açık bir şekilde göndermeler yapıldığı gibi farklı kaynaklardan alıntılar yapılmaktan kaçınılmadığı görülüyor. Örneğin ‘Dergi’ maddesinde konuyla ilgili iki kitap referansı verilmiş. Bu tavrın eleştiriye açık bir tarafı olabileceği gibi (referans vermenin bir sözlük için gerekip gerekmeyeceği ya da gözden kaçan başka kitapların da olabileceği) ayrıca önemli bir katkı olduğu da söylenebilir. Zira her şeyi bir sözlük maddesi içerisinde söylemeniz mümkün değil.

Söylenemeyen ya da eksik kalanlar için okura bir yol gösteriliyor. Karataş’ın bu çalışmasını önemli kılan niteliklerin başında kitapta yer alan yeni terimlerin geldiğini düşünüyorum.  ‘Fanzin’, ‘kafkaesk’, ‘üst kurmaca’, ‘arketip’ gibi terimlerin açıklanıyor olması yalnızca edebiyat çevreleri için değil, bugünün ortalama okuru için de faydalı olacaktır. Bu terimlerden biri olan ‘kült kitap’  ifadesi için bir yerde şöyle diyor yazar: ‘Dilimizde klasik, şaheser / başyapıt, edeb” eser, başucu kitapları ‘çok satan’lar gibi tabirler varken ‘kült kitap’ı bunların yerine, benzer anlamlara gelecek şekilde kullanmak doğru değildir.’ Yazarın terimi açıklamakla yetinmeyip doğrusunu göstermek arzusunda olduğunu söyleyebiliriz. Bu öznel tavır Karataş’ın deneme tarzındaki üslubuyla birleşince okura da bir rahatlık sunuyor. Sözlük maddesi okumayı sevmeyen okurlar için de maddeyi sıkıcı olmaktan çıkarıyor. Elbette hiçbir çalışma son sözü söylemez. Biz de yazarın tavsiyesine uyarak sözlükte ulaşamadığımız bir maddeyi burada söyleyelim. ‘Kanon’,  ya da ‘edebiyat kanonu’ terimi sözlükte yerini almamış. Belki ‘kült kitap’ terimiyle birlikte de okunabilecek bu terime sözlükte yer verilebilirdi. Yazar,  bu terime muhtemeldir ki Türk edebiyatında yerleşmediği düşüncesiyle yer vermemiş olabilir. Yine de bir derginin (Kitaplık sayı 68) genişçe ele aldığı bu terimin kitapta yer alması bence uygun olurdu.

Bugünkü okurun sık duyduğu ‘modern, postmodern’ gibi terimlerin de sözlükte açıklanmış olması bu kavramları anlamaya çalışan edebiyatseverler için faydalı olacaktır. Özellikle ‘postmodernizm’ maddesi dikkat çekici. ‘Modern’ terimi açıklanırken şöyle bir ifadeye rastlıyoruz: Modern edebiyat, çağdaş edebiyat anlamına gelmez, onu tam karşılamaz, onun yerini tutmaz. Bu iki terimi birbirinden ayırmak gerekir.’

Buradan hareketle aradığım ‘çağdaş edebiyat’ terimine gittiğimde sözlükte yer verilmemiş olduğunu gördüm. Edebiyatta, ‘çağdaş’ gibi tartışmalı bir ifade neye karşılık gelmektedir, sorusu bu anlamda cevapsız kalmış. Ansiklopedik Edebiyat Terimleri Sözlüğü, yedi yüz sayfayı bulan geniş hacmiyle ve oldukça zengin maddeleriyle alanındaki önemli bir boşluğu dolduruyor. Böylesine hacimli bir çalışmanın geniş bir birikim ve sabır istediği unutulmamalı.

(Akşam Kitap)

Kitapla ilgili teknik bilgiler ve internet üzerinden sipariş şartlarını görmek için bu linki kullanabilirsiniz